Rize bir Cumhuriyet şehridir. Çay Cumhuriyet’in Rize iline armağanıdır. Önemli günlerin çeyrek, yarım ve bir asrı itina ile kutlanılır. Buna Rize’de Cumhuriyet’in 75. Yıldönümünde canlı tanık oldum. Yarınlara o günleri anımsatacak yayınlar adlandırmalar olur. Rize Valiliği Cumhuriyeti’n 75. Yılında üstünde 75. Yıl logosuyla kitap basmış, Rize’de bazı yerlere 75. Yıl adı verilmişti. Cumhuriyet’in 100. Yılına bun heyecanı görememek beni üzdü. Eleştirmek işin kolayı peki sen ne yaptın diyecekler olursa bir Cumhuriyet bireyi olarak Cumhuriyet’in Rize’ye Yansıyan Yüzü – Rizelilerin Hemşehrisi Gazi Mustafa Kemal Atatürk – Rize Tarihinde Cumhuriyet Bayramı Törenleri isimli üç sunum hazırladım. Bunları bayram boyunca sizlerle paylaşacağım.
İşte bu sunumların ilki
Cumhuriyet’in Rize’ye Yansıyan Yüzü
100 Yıldan Yüz Fotoğraf
1924
Gazi Mustafa Kemal Atatürk; Rize’yi ziyaret etti.
1925
Şapka Kanunu'nun ardından Rize’de yaşanan olaylar sonrası Rize’de toplanan İstiklal Mahkemesi yargılanan 143 kişinin 8'i hakkında 13 Aralık'ta idam kararı verdi.
1926
İyidere Kereste fabrikası tam kapasite üç vardiya sistemine geçerek bölgenin önemli kuruluşu haline geldi.
1927
Cumhuriyet Döneminde ilk nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılında Rize’nin nüfusu 171.667 kişi olarak tespit edilmiştir.
1928
Nâzım Hikmet Sovyetler Birliği / Gürcistan sınırından kaçak olarak Türkiye'ye girerken yakalandı. Rize Ağır Ceza Mahkemesi'nce pasaportsuz olarak sınırı geçme suçundan üç gün hapse mahkûm edildi. 14 Ekim 1928
1929
Rize’yi sel vurdu. Sellerin tesiriyle bir dağ ortadan yarıldı. 23 köyde 506 ev yıkıldı. 425 kişi öldü. Akşam Gazetesi 15 Temmuz 1929.
1930
Rize şehir merkezi tarihinin en karlı kışını geçirdi. Kar bir adam boyunu geçti.
1931
Rize’de ilk matbaa ve gazete Mustafa Cavaş tarafından Rize Matbaası ve Gazetesi adıyla hizmete açıldı. 5 Ağustos 1931
1932
Yaşanan deniz taşkını Rize İskelesi’ni kullanılamaz hale getirmişti. Yelkenliler battı, Rize’ye getirilmekte olan yağlar denize döküldü. 29 Kasım 1932
1933
Cumhuriyet’in 10. Yıldönümü bütün yurtta olduğu gibi Rize’de de büyük bir coşkuyla kutlandı.
1934
Çayeli Limanköy İlk Mektebi halk tarafından imece usulüyle onarıldı.
1935
Rize Halkevi Köycülük Komitesi yoksul köylülerin resmi dairelerdeki işlerini ücretsiz takip ediyor. Bunun için belediyede ve Fikri Kumbasar’ın yazı evindeki Köycü komitesi üyelerine başvurunuz. Gazetesi 13 Haziran 1935
1936
Rize Belediyesi İtfaiye Ekibi görev başında.
1937
Çay Rize’de karaya vurdu: Rusya’dan sandıklarla getirilen ilk parti çay tohumu ve fidanları Rize iskelesinde törenle karşılandı. 19 Mart 1937.
1938
Eyidere Nahiyesi Telgraf Merkezi açıldı. 23 Nisan 1938.
1939
Pazar Ortaokulu eğitim seviyesindeki kalite ile bölgenin adından söz ettirmeye başladı.
1940
Rize Şoförler Birliği kuruldu.
1941
Milli Eğitim Bakanlığı İftihar Listesinde Rize ve Pazar ortaokullarının yer alması gurur verici oldu.
1942
Mehmet Mataracı (1) Milli bayram kutlama törenlerinde yerini alıyordu.
1943
Çayeli Ortaokulu öğrencilerinin sahnelediği Haydi isimli piyes sonrası oyuncular bir arada. 30 Nisan 1943.
1944
Rize Çayı ulusal basında genişçe yer alıyordu. Vakit Gazetesi 18 Mayıs 1944.
1945
Rize’de Cumhuriyet coşkusu meydanlara taştı. 29 Ekim 1945.
1946
Rize de ilk çay fabrikasının temeli atıldı. 2 Temmuz 1946.
1947
Rize ilinin ilk çay Fabrikası (Rize Çay Fabrikası) üretime başladı. 16 Temmuz 1947.
1948
Rize Güneşspor Kulübü Şemsettin Çepni (1) başkanlığında kuruldu. 1 Nisan 1948.
1949
Ekrem Rize'nin (Eski Rize Milletvekili) 1939-1949 Türkiyenin Düştüğü Harp Tehlikesi Kaçırılan Fırsat Bugünkü Vaziyet isimli kitabı yayınlandı.
1950
Rize çayının banisi olarak adlandırılan Zihni Derin Rize Milletvekili olmak için başvuruda bulundu. Ön seçim engelini aşamadı.
1951
Yılın ilk çayıyla “çay demleme günü” kutlandı. 14 Nisan 1951.
1952
Yeni bir eğitim-öğretim dönemi için Rize’ye gelen öğretmenleri Rize Valisi Nazım Üner (Açık renk takım elbiseli) karşılıyor. 5 Eylül 1952
1953
Rizespor, Atatürk’ün Milli Mücadeleyi başlatmak için Samsun’a çıktığı anlamlı günün 34. Yıldönümünde 19 Mayıs 1953 tarihinde kuruldu.
1954
Rize Lisesi ilk mezunlarını verdi.
1955
Pazar Elma Kurutma Fabrikası; Gümrük ve İnhisarlar Vekâleti tarafından Çay Fabrikasına dönüştürülmek üzere satın alındı. 1 Nisan 1955
1956
Çay bahçesi yapacaklara 350 lira verilecek. Rize’nin Sesi Gazetesi.
1957
Havadan Rize Şehir Merkezi
1958
Rize’de çay üreticilerine finansal destek sağlamak amacıyla “ÇAYBANK A.Ş” adıyla kurulan banka hizmete girdi. 27 Mart 1958.
1959
Anadolu turnesine çıkan Lefter Rize’de Fener Gençlik Kulübü formasıyla İran Karması karşısına çıktı. Maçı Fener Gençlik 2 – 0 kazandı. 11 Ocak 1959
1960
27 Mayıs 1960 askeri müdahale sonrası Rize Valisi olarak atanan Nevzat Gür omuzlarda taşınıyor.
1961
İller Bankası tarafından 1955 yılında İkizdere Santralı’nın inşasına başlanmış, 6 sene sonra 1961 yılında tamamlanarak işletmeye açıldı.
1962
Recep Ali Kulak’ın çalıştırdığı Rize Lisesi futbol takımı bölgede adından söz ettiriyordu.
1963
Türkiye’de ilk ihracat 143 ton olarak gerçekleşmişti. İhracatı kutlamak için Rizeliler iskelede tören düzenledi. 1963
1964
1958 ve 1962 yıllarında Dünya şampiyonluğuna kazanan Rizeli Güreşçi Kazım Ayvaz Tokyo Olimpiyatları’nda Greko-Romen stil 70 Kg da Olimpiyat şampiyonu olarak adını tarihe altın harflerle yazdırdı.
1965
Türk futbolunun efsane ismi Rizeli Şenol Birol’un Birol Pekel ve Fatma Girik ile başrolleri paylaştığı “Şenol Birol Gol” filmi gösterime girdi.
1966
Rizeli Şenol Birol’un Fenerbahçe’ye attığı kafa golü defans oyuncusunun ayaklarının arasından filelerle buluşuyor.
1967
Deniz dolmamış, beton binalar her yanı kaplamamış bir Rize.
1968
Fener Gençlik - Güneşspor ve Rizespor’un güçlerini, Rizespor takımı bünyesinde birleştirilmesi profesyonel geçildi. 2. Lig sözü verilmesine rağmen liglere 3. Ligde başlatıldı.
1969
Rizespor; çıkan olaylar yüzünden Elazığ deplasmanında 3-0 hükmen yenik ilan ediliyor. Ve Türkiye Profesyonel Liglerinde ilk defa bir takımın 2 puanını siliyordu. 18 Haziran 1969.
1970
Rizespor Kulübü’ne gelir sağlamak amacıyla eşya piyangosu düzenlendi.
1971
Yürürlüğe konan Çay Kurumu Kanunu ile tarım, üretim ve pazarlama dâhil tüm faaliyetler Çay Kurumu Genel Müdürlüğüne devredildi. 4 Aralık 1971
1972
Şenol Birol; bir gösteri maçı için Rize’ye gelen Dostlukspor bayan takımını formasını giymiş. Ortaya muhteşem bir futbolu ziyafeti çıkmıştı. 10 Kasım 1972
1973
1973 yılında Cumhuriyetin 50. Yılı kutlamaları kapsamında Rize'de çay tarımını ve sanayisini temsil eden Çay Filizi temalı anıt Rize meydanında yerini aldı. 29 Ekim 1973.
1974
Fındıklılılar Kıbrıs için yardım kampanyaları düzenledi.
1975
Rize’de denizde petrol kaynıyor. Günaydın Gazetesi 17 Ağustos 1975.
1976
İyidere Çaysan Fabrikası’nın temeli atıldı.
1977
Rize Milletvekili Osman Yılmaz; Rize’nin sorunları için TBMM kürsüsünde konuşma sırası almak için meclis koridorlarında banklarda sabahladığı zamanlar olmuştu.
1978
Tuncay Mataracı Gümrük ve Tekel Bakanı olarak görevlendirildi. 5 Ocak 1978
1979
Rizespor; tarihinde ilk kez 1. Lige (Süper Lig) yükseldi.
1980
Çayeli Belediye Başkanı Sabri Sözer bir seçim vahidini yerini yetirmenin mutluluğunu paylaşıyor. Afişte “Söz vermişti Sözer işte geldi dözer” sözleri dikkat çekiyor. 30 Mayıs 1980.
1981
İstanbul vapurlarının uykucu çocuğu Çakal lakaplı Rizeli Halit Dalkıran Ses Dergisi’nde manşet oluyordu. Ses Dergisi Eylül 1981.
1982
Rize ili Kendirli Beldesi halkı 20 Ekim 1982 tarihinde oylanan anayasa teklifine %98 red oyu verdi.
1983
Ekrem Orhon Başkanlığında Rize Belediyesi tarafından yaptırılan Atatürk Anıtı törenle Rize Cumhuriyet Meydanına yerleştirildi. 1 Mayıs 1983
1984
Yürürlüğe giren kanunla gerçek ve tüzel kişilere yaş çay satın alma işletme ve paketleme fabrikaları kurup işletme hakkı tanındı. 4 Aralık 1984
1985
Fehmi Ekşi başkanlığında Rizespor 1984-85 sezonunda tamamen kendi evlatlarıyla oluşturduğu kadroyla şampiyon olarak 1. Lige (Süper Lig) döndü.
1986
Bakan Cahit Aral, halka Çernobil'deki nükleer santral patlamasından sonrası çay içebilir, içiniz rahat olsun mesajı vermek için kamera önünde çay içmişti. 26 Nisan 1986.
1987
Ayder’de festivali coşkusu.
1988
Yüz üç golle Şampiyon olan Fenerbahçe’de başarının mimari Hasan Vezir’di.
1989
Rize Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı kuruldu. 7 Ekim 1989.
1990
Rize futbolcu Hakan Tecimer’e Milli forma da çok yakışıyor.
1991
Rizespor yapılan Olağanüstü Genel Kurulda alınan kararla, Karadeniz Bölgesi'nin en büyük kamu kuruluşu olan ÇAYKUR ile birleşerek, Çaykur Rizespor Kulübü adını aldı. 9 Şubat 1991.
1992
Rizeli Mehmet Akif Pirim; Barselona Olimpiyatları'nda kazandığı altın madalyayla Türkiye'ye güreşte 24 yıl aradan sonra ilk altın madalyasını getirdi.
1993
Asilsan Ardeşen Silah Sanayi Fabrikası açıldı. 4 Eylül 1993
1994
Tuncer Ergüven ÇAYKUR Genel Müdürü olarak yoğun bir mesaide çalışırken bir yandan da Rizespor Kulübü başkanı olarak görev yapıyordu.
1995
Rize Ticaret Borsası; Tuncer Ergüven başkanlığında kuruldu. 22 Mart 1995
1996
Başbakan Ahmet Mesut Yılmaz’a Rize’de sevgi seli.
1997
Rize Limanı özelleştirilerek RİPORT Rize Limanı İşletmesi Yatırım AŞ’ye devredildi. 6 Ağustos 1997.
1998
Kültür Merkezi’ temeli Kültür Bakanı İstemihan Talay tarafından atıldı. 27 Nisan 1998.
1999
7,4 büyüklüğünde Marmara Depremi sonrası Rize Valiliği Arama Kurtarma Ekibi yardıma koşuyordu.
2000
11 yıllık hasret bitti, Rizespor yeniden 1. Lige (Süper Lig) döndü.
2001
Rize Vakfı tarafından Heykeltıraş Dursun Dönmez'e yaptırılan Milli Mücadele Kahramanı İpsiz Recep'in heykeli Rize Sahil Parkı'na kondu.
2002
Başkan Orhan Keçeli’den ve vakıftan örnek bir vefa: Rize Vakfı kurucu Başkanın Ziya Kalkavan’ın büstü vakfın bahçesinde yerini aldı.
2003
Havadan Rize şehir merkezi.
2004
Rize'de Yeşil Rizemspor Rafting Kulübü Başkanı ve Antrenörü Milli Sporcu Osman Tatoğlu, Fırtına Deresi’nde geçirdiği elim bir kaza sonucu aramızdan ayrıldı. 9 Haziran 2004.
2005
Rize Bezi (Feretiko) tescillendi. 31 Mart 2005.
2006
Rize Üniversitesi kuruldu. 17 Mart 2006.
2007
Devlet Opera ve Balesi Orkestrası; Ankara Rizeliler Derneği ev sahipliğinde Ayder Yaylası’nda, Ayder Senfonisi isimli bir resital sundu.
2008
Mustafa Karali tarafından organize edilen Rizespor’a emeği geçenler onuruna verilen iftar tam bir vefa göstergesi oldu. 16 Eylül 2008.
2009
Çaykur Didi Stadyumu, Çaykur Rizespor ile Fenerbahçe arasında oynanan özel maç ile açıldı. 12 Ağustos 2009.
2010
Rize Gündoğdu’da yaşanan sel ve heyelan felaketinde 12 vatandaşımız hayatını kaybetti. 2 kişi kayboldu. 3’ü ağır olmak üzere 6 vatandaşımız yaralandı. 26 Ağustos 2010.
2011
Rize Çay Araştırma ve Uygulama Merkezi (ÇAYMER) projesi yürürlüğe girdi. 14 Ocak 2011.
2012
Rize çayın tarihini, kültürünü en güzel şekilde yansıtan Dr. Mustafa Duman’ın Bahçeden İncebel Bardağa Türk Çayı kitabı yayınlandı.
2013
Demet Akbağ, Erdal Özyağcılar’ın başrol oynadığı Sevdaluk dizisi Rize Çamlıhemşin Şenyuva Köyü ve çevresinde çekildi.
2014
Rizeli siyasetçi Recep Tayyip Erdoğan seçimlerde yüzde 51,79 oy alarak Türkiye'nin on ikinci Cumhurbaşkanı olarak yemin edip göreve başladı. 28 Ağustos 2014.
2015
Rize’de atma türkü geleneğinin ustası Osman Efendioğlu, “Yaşayan İnsan Hazinesi” listesine kaydedildi. 1 Eylül 2015.
2016
Rize Belediyesi Meclisi aldığı kararla Cumhuriyet Meydanı’nın ismini 15 Temmuz Demokrasi ve Cumhuriyet Meydanı olarak değiştirdi. 26 Temmuz 2016.
2017
Rize Adli Tıp Merkezi hizmete açıldı. 7 Temmuz 2017.
2018
Türkiye'nin en uzun tüneli Ovit Tüneli ulaşıma açıldı. 13 Haziran 2018
2019
Türkiye'deki ilk organ nakli ameliyatını 3 Kasım 1975'te gerçekleştiren Rize Pazarlı Prof. Dr. Mehmet Haberal, Dünya Organ Nakli Derneği başkanlığına getirildi.
2020
ÇAYKUR; Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Akdenizli çay severlerin damak tadına uygun olarak Mezopotamya Çayı üretti.
2021
Rize'de yürütülen kentsel dönüşüm çalışmaları kapsamında yarım asır önce deniz dolgusu üzerine yapılan ve günümüzde korozyon nedeniyle tehlike arz eden Belediye Bloklarının yıkımına başlandı. 5 Mart 2021.
2022
Rize-Artvin Havalimanı açıldı. 14 Mayıs 2022
2023
ÇAYKUR Cumhuriyetin 100. Yılı anısına özel koleksiyon çay piyasaya çıkardı.
Not : Cumhuriyet’in 100. Yılına özel çay üreten ÇAYKUR Genel Müdürü Yusuf Ziya Alim, Yardımcısı Erdinç Hatinoğlu, Pazarlama Daire Başkanı Erdal Özbey’e Rize ilinde bir tarih bilinci oluşsun diye mücadele eden Hasan Kemal Yardımcı, Av. Hüseyin Karaahmetoğlu büyüklerime ve Mustafa Atar kardeşime teşekkürler.
Fatih Sultan KAR / İST.
