Kemençe, Doğu Karadeniz bölgesinde yaygın olan ve rebap, keman türü yaylı çalgılarla akraba olduğu sanılan, bir yay yardımıyla çalınan üç telli geleneksel halk çalgısının adı olup, klasik kemençe ile karıştırılmasını önlemek amacıyla Karadeniz kemençesi ya da Laz kemençesi olarak da adlandırılmaktadır.
Farsça kökenli bir kelime olan "kemençe" aynı dildeki "keman(=yay,kavis)" kelimesi ile "-çe(=küçültme eki)" ekinin bir araya gelmesinden oluşur ve "yayla çalınan küçük saz" anlamını taşır. Öte yandan Divan-ı Lûgat-it Türk`te "-çe" benzetme ekidir. buna göre Kemençe "kemana benzer" "keman gibi" anlamı kazanmaktadır.
Orta Asya’da şekil olarak bugünkü kemençeye tam benzemeyen, fakat onun atası sayılabilecek birçok saz görülür. Orta ve Uzak Asya Müslüman ve Moğol saz takımlarındaki yaylı sazlar incelendiğinde farklı isimlere de rastlanmakla birlikte (örneğin Kırgızistan ve Özbekistanda Kıyak) çoğunlukla "Kemençe veya Kemançe" adının verildiğine ve "Iklığ - Iklık" adıyla beraber kullanıldığına rastlıyoruz. Benzer şekilde Fransa`da "Pochette (poşet) " İngiltere`de ise "Kit" olarak adlandırılan ve kemençe ile benzerliklere sahip yaylı çalgı türü olduğu bilinmektedir. Kemençenin -çe ekindeki küçültme anlamı pochette kelimesinde de vardır. Çünkü Fransızca da bu kelimenin cep, kese yada cepte taşının şey gibi anlamları vardır
Kemençe kelimesi bugün Türkiye dışında İran, Ermenistan, Yunanistan, Gürcistan, Azerbaycan gibi pek çok ülkede kullanılmaktadır. Günümüz Türkiye`sinde biri klasik türk müziğinin Armudi kemençesi, diğeri ise Doğu Karadeniz halk müziğinin Karadeniz kemençesi olmak üzere iki tür kemençe kullanılmaktadır. Ayrıca kabak kemani de bazen kemençe olarak isimlendirilmektedir. Armudi kemençe ve kemaninin benzerlerine rastlanmakla birlikte (Macarlar benzer türde çalgıya HEGEDÜ, Yunanlılar LİRA, Bulgarlar GADULGA, Araplar REBAP adını vermişlerdir) Karadeniz kemençesinin şekil ve çalınış tarzı bakımından benzeri bulunmamaktadır. 18. yy. sonlarına kadar Türk müziğinin tek yaylı sazı olan Kemençe`nin yerini, Batının önce Viola d`amore`si (sinekemanı adıyla), sonra da Violino`su (keman) aldı. Ama Karadeniz kemençesi horonlar sayesinde, armudi kemençe ise 19. yy. ortalarına doğru girdiği fasıl topluluğu içinde günümüze kadar gelebildi.
Bu sitenin konusu olan Karadeniz kemençesi Doğu Karadeniz Bölgesi dışında Yunanistan ve diğer ülkelere göç etmiş olan Karadeniz kökenli mübadil Rumlar tarafından da halen yaşatılmaktadır. Ayrıca Trabzon ve çevresinden göç eden Ermenilerinde bu sazı kullandıkları bilinmektedir.
Örnek kemençe ölçüleri
Sürmene yapımı kalın kemençe ölçüleri
* Kemençe boyu : 51 cm
* Tekne boyu : 41.5 cm
* Geniş taban tekne
* ön yükseklik : 5 .5 cm
* Tutma yeri (sap) dar
* Taban arka yükseklik : 5 cm
* Geniş taban eni : 10 cm
* Dar taban eni : 7 cm
* Tekne taban kalınlığı : 3.5 mm
* Tekne yan kalınlık : 3.5 mm
* Tekne yan yükseklik : 5 mm
* Klavye tel yükseklik
* (Burgulara yakın kısım) : 0.8 mm
* Klavye tel yükseklik
* (tekne tarafında olan kısım : 2.5 mm
* Kapak üstü kaş uzunluk- en : 6 cm – 3.3 mm
* Kapak üstü kaşın tekne dar
* Kısım uzaklığı –yukarıdan : 28 cm
* Kapak üstü kaşın tekne geniş
* Kısım uzaklığı –aşağıdan : 14 cm
* Klavye : 8 cm
* Klavye genişlik : 2.5 cm
* İki kaş arası mesafe : 3 cm
* Tel alt bağlantı kuyruğu : 10 cm
* Zil ( ince )tel : 0.25–028 mm
* Orta tel : 0.28-0.30 mm
* Kalın tel : 2 numara,sarma tel ( keman teli )
* Yay boyu : 50 cm
* Eşik yükseklik : 2 cm
* Burgu bağlantı kafa derinlik -
* Genişlik : 4.5 cm—2.5 c
* Kapak kalınlığı : 2 mm
Karadenizli kemençe ustaları
Samsun ile Ardahan illeri arasında çoğunlukla Trabzon, Rize,Giresun kökenli pek çok kemençe virtüözü yetişmiş olup çok azının ses kaydı hatta adı günümüze ulaşabilmiştir.
